Termin „psychologia”, pomimo iż nie jest słowem greckim, jest zbudowane z dwóch greckich wyrazów: „psyche” i „logos”, tłumaczonym jako dusza i nauka. Zatem studiowanie psychologii oznacza naukę o duszy. Zapewne nie znali jeszcze tego słowa starożytni filozofowie greccy, gdyż nawet w traktatach ojca psychologii Arystotelesa, nie był on nigdzie użyty. Współcześnie dużym ograniczenie dla psychologii, byłoby zawężanie jej do nauki o duszy. Samo pojęcie duszy zostało zastąpione zwrotami takimi jak: psychika, osobowość, ja czy świadomość, a badania i zastosowanie psychologii eksperymentalnej i praktycznej, sięgają o wiele dalej. (Stachowski, 2010).
Obecnie absolwenci 5- letnich studiów z psychologii, zobligowani są do wyboru w jednej ze ścieżek dalszego kształcenia zawodowego, które zazwyczaj trwa od 2 do 5 lat. Znajdują zatrudnienie w psychologii klinicznej (psychoterapeuci, neuropsycholodzy, specjaliści od uzależnień czy zaburzeń seksualnych), psychologii biznesu (coaching, specjaliści od szkoleń i marketingu, działy HR i PR) lub psychologii społecznej (badanie i analiza postaw społecznych).
Wiele czasu musiało upłynąć od Arystotelesa, do czasu ukonstytuowania się psychologii jako samodzielnej dziedziny naukowej. Stało się to dopiero za sprawą dwóch psychologów. Jednym z nich był Hermman Ebbinghaus, który zasłynął pierwszymi w historii badaniami eksperymentalnymi nad pamięcią. Wyniki tych badań opublikował w 1885 roku w książce pt.: „O pamięci”. Drugim był natomiast Wilhelm Wundt, który w roku 1879 na Uniwersytecie w Lipsku, stworzył pierwszą pracownię badań psychologicznych. Wydarzenie to powszechnie uważa się za powstanie dziedziny psychologii naukowej i oddzielenie jej od filozofii. Warto jednak zaznaczyć, że z dużym prawdopodobieństwem Wundt inspirował się w fundamencie swoich założeń, książką filozofa Johna S. Milla pt.: „System logiki”, dla którego psychologia powinna być oparta na obserwacji i eksperymencie (Stachowski, 2010).
Samo słowo psychologia można znaleźć w tekstach o wiele wcześniej niż w XIX wieku, kiedy to bez wątpienia stało się to również za sprawą Wilhelma Wundta. Zwrot psychologia ukazał się pierwszy raz w druku w 1590 roku za sprawą Rodolphusa Gocleniusa, który wydał dzieło o bardzo długim tytule: „Psychologia, czyli o doskonałości człowieka, o duszy, a przede wszystkim o jej pochodzeniu rozważania i rozprawy tych współczesnych teologów i filozofów, których nazwiska znajdują się na odwrotnej stronie”. Książka składa się z 12 rozdziałów, w których każdy po za pierwszym i ostatnim napisanym przez Gocleniusa, ma innego autora, specjalistę z teologii, filozofii i medycyny. Do upowszechniania nazwy psychologia doszło natomiast dopiero w XVIII wieku, za sprawą niemieckiego filozofa Christiana Wolffa, który wydał dwie książki, w których tytułach znalazły się zwroty psychologia. Pierwszą publikacją w języku polskim była wydana 1786 roku, książka Anny Pauliny Jabłonowskiej z Sapiehów, wojewodziny bracławskiej pod tytułem „Psychologia albo krótko zebrane lekcje elementarne o naturze i własnościach duszy”. Był to przekład Joachima Henryka Campego z jego francuskiego dzieła na język polski (Stachowski, 2010).
Niezależnie od etymologii słowa psychologii i momentu jej ugruntowania jako niezależnej dziedziny naukowej, każdego z przedstawiciel tej profesji obowiązują etyka zawodowa. Ocena moralności zaczyna się w sytuacji, gdy pod lupę bierze się rozumne i wolne działanie osoby zdolnej do wchodzenia w różnorodne relacje natury interpersonalnej, wykonywane przez np. lekarzy czy psychologów. Zarówno etykę jak i psychologię interesuje ludzkie działanie, z tym, że etyk obserwuje i ocenia dane zachowanie człowieka, a psycholog obserwuje i opisuje. Etyka jest filozoficzną i normatywną teorią moralności, a celem jej działania jest formułowanie i ocenianie norm. Psycholodzy zajmujący się zarówno psychologią eksperymentalną jak i praktyczną (stosowaną), korzystają z wyżej przytoczonej definicji etyki, rozszerzając blok podstawowych norm, o tzw. normy szczegółowe, specyficzne dla dziedziny jaką jest psychologia. Dokładne normy moralne odnoszące się do pracy psychologa są jednak tylko częścią większego „plecaka” kodeksu etycznego psychologów – drugim niezmiernie ważnym elementem jest moralna wrażliwość psychologa. Niezależnie od ilości i dokładności norm szczegółowych, zawsze pozostaną one na stopniu ogólności do różnorodności sytuacji zawodowych podczas pracy psychologa. Z tego względu normy nie zastąpią nigdy moralnej wrażliwości, która wiąże się z dostrzeżeniem wartości ludzkiej osoby, niezależnie od sytuacji (Brzeziński, Chyrowicz, Toeplitz, Toeplitz – Winiewska, 2019).
Psycholodzy wykonują zawód zaufania publicznego. Ich praca na rzecz ludzi, oddziałuje na nich oraz wpływa na podejmowane przez nich decyzje. Psycholodzy świadczą pomoc innym ludziom w sytuacjach ważnych życiowo oraz w momencie zagrożenia dóbr osobistych. Profesjonalista niosący taką pomoc jest zawsze zobligowany do: działania na rzecz dobra klienta/pacjenta i nieszkodzenie mu, ponoszenia odpowiedzialności, stosowania uczciwości zawodowej, sprawiedliwości oraz respektowanie praw człowieka i jego godności. W praktyce odnosi się to do bardzo prostego zwrotu, o traktowaniu zawsze, niezależnie od zachodzących okoliczności drugiego człowieka z należytym szacunkiem, traktowaniem go podmiotowo, a nie przedmiotowo (Brzeziński, Chyrowicz, Toeplitz, Toeplitz – Winiewska, 2019).
Podsumowując, psychologią nazywamy dziedzinę naukową, wykorzystującą obserwacje, eksperyment i opis do badania ludzkich zachowań, emocji, procesów poznawczych oraz interakcji społecznych i implikowanie wynikającej z procesu badania naukowego wiedzy do obszaru praktyki, czyli udzielenia jak najlepszej pomocy drugiemu człowiekowi. Psycholodzy niezależnie od szkoły i kierunku teoretycznego na którym budują fundamenty swojego warsztatu pracy z człowiekiem, zobligowani są do stałego rozwoju i dbania o zachowanie jak najwyższego poziomu wiedzy oraz dbałości o standardy etyczne zawodu zaufania publicznego.
Neuropsychologia a psychologia
Neuropsychologia jest subdyscypliną psychologii badającą związek pomiędzy pracą centralnego układu nerwowego (mózgu) a, zachowaniami pacjenta, opracowaną w wyniku obserwacji klinicznej objawów behawioralnych (zachowanie), emocjonalnych oraz poznawcznych. Korzenie neuropsychologii sięgają jeszcze czasów starożytnego Egiptu, kiedy to już tamtejsi lekarze przeprowadzali operację otwarcia czaszki oraz samych zabiegów na mózgu, badając związek miejsca uszkodzenia z prezentowanymi objawami u pacjenta. Co ciekawe, z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że części pacjentów udawało się przeżyć zabiegi chirurgiczne na mózgu, o czym może świadczyć wiele otworów pooperacyjnych, na odnalezionych fragmentach czaszek. W okresie Grecji Klasycznej, najczęściej wymienianym autorem jest Hipokrates, który już nazwał mózg siedliskiem duszy i funkcji psychicznych (Walsh, Derby, 2008). Na przestrzeni średniowiecza, aż do współczesności można by wymienić wielu badaczy, którzy swoją pracą przyłożyli się do ugruntowania i rozwoju neuronauki. Należą do nich bez wątpienia Wezaliusz, Broca, Wernicke czy Łuria.
Neuropsychologia współczesna jest dziedziną bardzo dynamicznie rozwijającą się. Niewątpliwie przyczynił się do tego fakt, wzrostu możliwości diagnozowania chorób mózgu, dzięki zaawansowanym rozwiązaniom technicznym takim jak np. tomograf komputerowy, rezonas magnetyczny oraz wzrost zainteresowania wielu, często decyzyjnych osób, chorobami mózgu i możliwościami ich diagnozy i rehabilitacji. Dodatkowo bardzo często, jednym z czynników predysponujących ludzi do wystąpienia problemów z funkcjonowaniem mózgu jest wiek. Obecnie w krajach Europy Zachodniej oraz USA, ilość osób po 60 roku życia wynosi od 20% nawet do 30%. W kraju takim jak Polska, przewiduje się, że w 2050 roku współczynnik osób na emeryturze będzie wynosił 35%, a już dzisiaj jest to 20%. Wraz ze zmianami demograficznymi, które dzieją się już tu i teraz, zwiększać się będzie liczba osób zmagających się z różnymi zaburzeniami pracy mózgu. Nie dziwić więc powinien fakt wzrostu zainteresowania i istotności celów jakie stawia sobie do zrealizowania neuronauka.
Rozwój współczesnej neuropsychologii związany jest z łączeniem w całość wiedzy empirycznej, pochodzącej z 2 dyscyplin wyjściowych: psychologii i neurologii. Odbywa się to z korzyścią dla wszystkich trzech stron. Neuropsychologia jako, że pokrywa się częściowo z psychologia i neurologią, inspiruje dyscypliny wyjściowe do innego spojrzenia na daną tematykę naukową. W ostatnich 20-30 latach neuropsychologia zrewidowała kilka koncepcji, które wykazują teraz duży użytek metodologiczny. Do tych zagadnień należą: wprowadzenie pojęcia zespołu objawów w miejsce jednostkowego uszkodzenia mózgu, zrewidowanie pojęcia funkcji i opracowanie koncepcji układów funkcjonalnych jako neuronalnego podłoża procesów psychicznych. Po trzecie, zastosowano tzw. pojęcie „podwójnej dysocjacji” funkcji, które pozwala na formułowanie wniosków z większą dokładnością oraz po czwarte, powstanie koncepcji „zespołu dyskoneksji”, która umożliwia wyjaśnianie nowych wyników badań i przewidywanie innych (Walsch, Derby, 2008).
Neuropsycholog kliniczny - kim jest?
Neuropsycholog kliniczny jest osobą, która skończyła 5-letnie studia magisterskie z psychologii oraz 4-letnią specjalizację kliniczną z neuropsychologii, zdobywają tym samym szeroką wiedzę z zakresy psychologii, psychiatrii, neuroanatomii i neurofizjologii. Jego praca polega na badania i odkrywaniu związku pomiędzy funkcjonowaniem mózgu, a zachowaniem pacjenta. W efekcie diagnozy możliwe jest uzyskanie podglądu na funkcjonowanie pacjenta w codziennym życiu, pod względem takich kryteriów jak np.: pamięć, uwaga, myślenie, orientacja auto i allopsychiczna, funkcje wykonawcze. Diagnoza jest pierwszym ale bardzo ważnym elementem współpracy na linii neuropsycholog – pacjent. Dzięki niej możliwe jest opracowanie planu terapii/rehabilitacji, wyznaczając mocne i słabe strony funkcjonowania emocjonalnego, behawioralnego i poznawczego danej osoby. W trakcie badania neuropsycholog wykorzystuje metody klasycznej diagnozy psychologicznej oraz specyficzne dla własnej dziedziny takie jak testy neuropsychologiczne czy próby kliniczne. Dodatkowo neuropsycholodzy mogą wspierać diagnozę za pomocą badań neuroobrazowych (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, EEG). Swoją pracę i diagnozę z pacjentem zawsze stara się wykonywać w jak najbardziej komfortowy sposób, dla osoby która odwiedza jego gabinet.
Z pomocy neuropsychologa mogą korzystać zarówno dzieci, osoby dorosłe jak i seniorzy, którzy coraz częściej decydują się na kontakt z tego typu specjalistą. Głównym obszarem pracy neuropsychologa są pacjenci zmagający się z różnego rodzaju uszkodzeniami tkanki mózgowej i/lub procesów mózgowych odpowiadających za daną funkcję poznawczą, w wyniku udarów, urazów czaszkowo – mózgowych, stanów po operacji neurochirurgicznej, schorzeń neurodegeneracyjnych takich jak: choroba Alzheimera, Parkinsona (lub innego rodzaju demencji/zaburzenia neuropoznawcze), stwardnienie rozsiane. Dzieci mające trudności szkolne z dysleksją, dysgrafią, ADHD, wcześniaki czy dzieci zmagające się z choroba ogólnorozwojowymi (autyzm, zespół Aspergera, zespół Downa i mózgowe porażenie dziecięce). Neuropsychologia coraz częściej znajduje uznanie i zastosowanie w diagnozie i terapii (lub uzupełnieniu terapii podstawowej) osób z zaburzeniami lękowymi, depresyjnymi, zaburzeniami snu, uzależnieniami i innymi trudnościami psychologicznymi. W ostatnim czasie zyskują również na popularności tzw. treningi poznawcze, które dedykowane są głównie dla ludzi zdrowych, którzy chcą wzmocnić swoje funkcje poznawcze i w ten sposób wpłynąć na polepszenie działania skomplikowanego systemu jakim jest ludzki umysł.
Niezależnie od trudności z jakimi chcielibyśmy zgłosić się do neuropsychologa, naprawdę warto jest przełamać swój lęk i zdecydować się na taką wizytę. Jest to pierwszy ale bardzo ważny krok do tego, aby pomóc samemu sobie w pokonaniu trudności, których tak wiele i często przynosi nam nasze życie.
Zapraszam do konsultacji - Tomasz Misiak - psycholog Sieradz.
Bibliografia:
Brzeziński, J., Chyrowicz, B., Toeplitz, Z., Toeplitz – Winiewska, M. (2019). Etyka zawodu psychologa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Stachowski, R. (2010). Historia współczesnej myśli psychologicznej. Od Wundta do czasów najnowszych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Walsh, K., Darby, D. (2008). Neuropsychologia kliniczna Walsha. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.